Πριν από μερικά χρόνια -όχι πολλά- βρέθηκα για επαγγελματικούς λόγους στον προθάλαμο (χώρος αναμονής) γραφείου πολιτικού προσώπου πρώτης γραμμής. Βγαίνοντας από το γραφείο του με δύο μέλη της ανώτατης ηγεσίας της Αστυνομίας, ακούσαμε -είχε και άλλους παρόντες- τον πολιτικό να απευθύνεται προς τους αξιωματικούς της Αστυνομίας, λέγοντάς τους -απαιτητικά, θυμωμένα, με αγένεια και θράσος- «μα πότε θα μετατεθεί ο Α@#%; Έχει δύο βδομάδες που σας είπα και δεν κάνατε τίποτε». Ο ένας, ο πιο υψηλόβαθμος, άρχισε να ψελλίζει, «μα ξέρετε, υπάρχουν διαδικασίες, χρειάζεται κάποιος χρόνος»… Τι τό ’θελε. Τ’ άκουσαν και οι δυο κι απ’ την καλή και απ’ την ανάποδη. Οι Αστυνόμοι Σαΐνηδες κατέβασαν τα κεφάλια και -ηττημένοι κατά κράτος- αποχώρησαν με την ουρά στα σκέλια. Με έβαλε στο γραφείο ο πολιτικός και αρχίσαμε τη συνέντευξη σαν να ήταν το πιο φυσιολογικό πράγμα του κόσμου η σκηνή που μόλις είχε εκτυλιχθεί μπροστά στα μάτια δημοσιογράφου, κλώνων του, Γραμματέων και Φαρισαίων. Θυμήθηκα αυτό το περιστατικό -όλοι οι δημοσιογράφοι έχουμε ανάλογες εμπειρίες και μάλιστα όχι μία και δυο, δυστυχώς- όταν στα πλαίσια του ρεπορτάζ μίλησα με πρόσωπο που έχει να κάνει με ζητήματα της ποινικής δικαιοσύνης, ο οποίος ανέφερε, χαρακτηριστικά, «μην ξεχνάτε ότι η Αστυνομία είναι εικόνα, αντανάκλαση της κοινωνίας. Έχει πολύ καλούς αστυνομικούς, έχει μέτριους αστυνομικούς, έχει κακούς αστυνομικούς, έχει και διεφθαρμένους αστυνομικούς».
Τρεις αποδράσεις και μία σφαίρα-χαλίκι
Το κεφάλαιο «διαχρονικές παθογένειες στην Αστυνομία» ήρθε ξανά στον δημόσιο διάλογο μετά από τρεις αποδράσεις κρατουμένων (ο ένας ισοβίτης), οπαδική βία και χουλιγκανισμό, παρά τις εξαγγελίες για νέα, αυστηρότερα μέτρα, και την υπόθεση Ποταμιάς και τον νεκρό 24χρονο από το Πακιστάν, στο σώμα του οποίου βρέθηκε οπή στην ωμοπλάτη - αρχικά θεωρήθηκε ότι προκλήθηκε από χαλίκι (αυτοψία ιατροδικαστή) και τέσσερις μέρες μετά, ο ίδιος ιατροδικαστής αποφάνθηκε ότι προκλήθηκε από σφαίρα από πιστόλι αστυνομικού (νεκροψία). Μόνον τους τελευταίους τρεισήμισι μήνες όλα αυτά. Κάπως έτσι, οι δυσλειτουργίες και οι περιβόητες παθογένειες του αστυνομικού σώματος, που έχουν γίνει πλέον κάτι παραπάνω από ορατές από όλη την κοινωνία, πλήττουν το κύρος της Αστυνομίας και όλων όσοι έχουν να κάνουν με την τάξη και την ασφάλεια, όπως είναι το αρμόδιο υπουργείο.
Παθογένειες
Στη γλώσσα της Αστυνομίας, «οι παθογένειες συνδέονται με προβλήματα και δυσλειτουργίες που εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα του αστυνομικού οργανισμού, καθώς και με ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη διαφάνεια. Αυτές οι δυσλειτουργίες μπορεί να εντοπίζονται σε δομικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο διαδικασιών που εφαρμόζονται, όπως είναι διάφορα πρωτόκολλα, σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού κ.λπ., τα οποία μπορεί και να συνυπάρχουν». Για τις ανάγκες αυτού του ρεπορτάζ μίλησαν στον «Π» καλοί γνώστες του θέματος, όχι μόνον από την Αστυνομία αλλά και πρόσωπα που έχουν να κάνουν με όλη την αλυσίδα της ποινικής διερεύνησης μιας σοβαρής υπόθεσης, οι οποίοι ζήτησαν να μην κατονομαστούν. Σήμερα θα ασχοληθούμε με την Αστυνομία, η οποία όμως είναι μόνον ένα γρανάζι του συστήματος της ποινικής δικαιοσύνης -άλλα γρανάζια είναι η Νομική Υπηρεσία/Γενική Εισαγγελία, η Ιατροδικαστική Υπηρεσία, διάφορα υπουργεία, κυβερνητικά τμήματα και οργανισμοί (εάν για παράδειγμα μιλάμε για χουλιγκανισμό και κάρτα φιλάθλου, για οικονομικό έγκλημα κ.λπ.), οι πολιτικοί (παρεμβάσεις) και η Βουλή (νόμοι, εκσυγχρονισμός νομοθετικού πλαισίου).
Αστυνομία του… ’60
Πολλά από τα προβλήματα που ταλαιπωρούν την Αστυνομία της Κύπρου, η οποία έχει μείνει σε κάποιους τομείς στον προηγούμενο αιώνα, «σχετίζονται τόσο με τις εσωτερικές διαδικασίες όσο και με τις εξωτερικές προκλήσεις που έχουν να κάνουν με τη σχέση με την κοινωνία, με τις νέες τάσεις στο έγκλημα (που είναι πάντα πιο μπροστά από τις Αστυνομίες όλου του κόσμου και έχουν στη διάθεσή τους πάρα πολλά χρήματα) και τη σωστή αξιοποίηση του προσωπικού της. Επιπλέον, υπάρχουν ζητήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση πόρων, με τις υποδομές, την ανάγκη για ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας, τη γραφειοκρατία του Δημοσίου, τον κατακερματισμό εξουσιών και αρμοδιοτήτων. «Αυτά τα θέματα επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του έργου μας, και η αναγνώρισή τους αποτελεί πρώτο βήμα για την αλλαγή», ανέφερε αξιωματικός της Αστυνομίας που μίλησε στον «Π» υπό το καθεστώς της ανωνυμίας. «Ο εκσυγχρονισμός στην Αστυνομία», συνέχισε, «αποτελεί μείζον θέμα, αφού απαιτείται μία ολιστική αλλαγή στη διαχείριση του οργανισμού βασιζόμενη σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική προσέγγιση».
Προσλήψεις, μετακινήσεις, προαγωγές
Μέχρι το σχετικά πρόσφατο παρελθόν, αστυνομικοί προσλαμβάνονταν με δοσμένα θέματα και προσωπικές συνεντεύξεις («σπρώξιμο») και κομματικά βύσματα. Τώρα, οι προσλήψεις γίνονται με αδιάβλητες εξετάσεις αλλά χωρίς προσωπικές συνεντεύξεις –άρα στα τυφλά σε ό,τι αφορά κάποια στοιχεία της προσωπικότητας του υποψήφιου αστυνομικού. Φύγαμε από το ένα άκρο και πήγαμε στο άλλο. Επιπρόσθετα, μπορεί να είναι υποψήφιος αστυνομικός να παρακαθήσει σε εξετάσεις και να προσληφθεί κάποιος που είχε καταδικαστεί στο παρελθόν για κάποια αδικήματα που παραγράφονται, π.χ. κλοπές, διαρρήξεις. Στη διαδικασία ανέλιξης και προαγωγών των μελών της Αστυνομίας δεν υπάρχει διαφάνεια και αξιοκρατία βασισμένη στις πραγματικές ικανότητες και την προσφορά κάθε μέλους της. «Η εφαρμογή αυστηρών κριτηρίων για σκοπούς προαγωγής, πρέπει να περιλαμβάνουν την επαγγελματική κατάρτιση, την πείρα, την ακεραιότητα και την απόδοση στον τομέα της αστυνόμευσης, με μετρήσιμα κριτήρια. Η ενίσχυση των διαδικασιών αξιολόγησης θα διασφαλίσει ότι οι προαγωγές δεν εξαρτώνται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι πολιτικές σχέσεις και εικονικά πτυχία (και χωρίς εμπειρίες), αλλά αποκλειστικά από τις επιδόσεις και τη συνέπεια στην υπηρεσία και στην αποστολή του οργανισμού μας. Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα σύστημα που να επιτρέπει την ανοιχτή ενημέρωση και τη συμμετοχή των αστυνομικών στην αξιολόγηση των επιδόσεών τους, αλλά και στην αξιολόγηση των προϊσταμένων τους, επίσης με μετρήσιμα κριτήρια. Οι ισοπεδωτικές αξιολογήσεις δυσχεραίνουν τη σωστή ανέλιξη και επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του οργανισμού». Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις μεταθέσεις, όπου εκτός του ότι καλοί αστυνομικοί αναλαμβάνουν θέσεις με δύσκολα καθήκοντα, τα καλά πόστα τα παίρνουν κάποιοι με κομματικές πλάτες, και στους αστυνομικούς σταθμούς, σε αρκετές περιπτώσεις, απομένουν να υπηρετούν αδιάφοροι, χωρίς ιδιαίτερες ικανότητες, τσαλακωμένοι, που αισθάνονται αδικημένοι, κουρασμένοι αστυνομικοί, οι οποίοι αδυνατούν ή/και δεν ενδιαφέρονται να αξιολογήσουν σωστά μια πληροφορία ή/και καταγγελία – καθοριστικό σημείο για τη διερεύνηση μιας υπόθεσης.
Πολιτικές παρεμβάσεις
Συνεπώς, ο πολιτικός παρεμβατισμός δημιουργεί τεράστιες πιέσεις που καταλήγουν σε δυσλειτουργίες στο αστυνομικό σώμα, αφού διαγράφεται η αξιοκρατία, η ισότητα, η καταλληλότητα. Με κομματικές πλάτες, «εύκολα μέλη που δεν μπορούν να ανταποκριθούν προάγονται και στη συνέχεια τοποθετούνται σε θέσεις που επηρεάζουν τη λειτουργία και την αποστολή του οργανισμού. Πολιτικές παρεμβάσεις εντοπίζονται και στο σύστημα μεταθέσεων, με αποτέλεσμα το κριτήριο της καταλληλότητας να εξαλείφεται σε κάποιες περιπτώσεις με μία λανθασμένη μετακίνηση και τοποθέτηση κάποιου μέλους σε θέση που δεν μπορεί να ανταπεξέλθει».
Διαφθορά
Η διαφθορά είναι ένα ζήτημα που πλήττει το κύρος της Αστυνομίας, δηλαδή την εμπιστοσύνη του κοινού στον οργανισμό και αποτελεί ένα από τα θέματα που προσπαθεί να το αντιμετωπίσει και να το καταπολεμήσει το Σώμα με εσωτερικές διαδικασίες ελέγχου, επιθεώρησης και εποπτείας. Σε κάποιες περιπτώσεις η διαφθορά διασυνδέεται με τις πολιτικές/κομματικές παρεμβάσεις – π.χ. ο ευνοημένος αισθάνεται όμηρος ή/και υπόχρεος στον πολιτικό που τον βοήθησε να ανελιχθεί, με αποτέλεσμα να μην λέει «όχι» σε χάρες, κινήσεις συγκάλυψης κ.λπ. Σε άλλες περιπτώσεις, η διαφθορά -αλλά και η αδιαφορία- μπορεί να οφείλεται στις μη ικανοποιητικές αμοιβές των αστυνομικών που καλούνται να φέρουν σε πέρας αποστολές με μεγάλο βαθμό ευθύνης και επικινδυνότητας.
Ηθικό
Όπως σε όλους τους επαγγελματικούς χώρους, έτσι και στην Αστυνομία το ηθικό των εργαζομένων είναι άμεσα συνδεδεμένο με την αποδοτικότητα και είναι ένα κρίσιμο ζήτημα για τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα μιας επιχείρησης, ενός οργανισμού, πόσω μάλλον της Αστυνομίας. «Οι αστυνομικοί χρειάζεται να έχουν υψηλό ηθικό, ώστε να είναι πιο προσηλωμένοι στο έργο τους, να ενεργούν με υπευθυνότητα και αφοσίωση, και να διατηρούν την ακεραιότητα και την επαγγελματικότητα σε κάθε τους ενέργεια. Αντιθέτως, όταν το ηθικό υπονομεύεται, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη απόδοση, απογοήτευση και ακόμα και σε ακραία φαινόμενα. Το ηθικό των αστυνομικών επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως οι συνθήκες εργασίας, η μισθοδοσία, οι προοπτικές ανέλιξης, η σχέση με την ηγεσία και η διοίκηση των τμημάτων τους, καθώς και η υποστήριξη και η εκπαίδευση που λαμβάνουν. Οι δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζουν στο επαγγελματικό τους πεδίο, η έλλειψη επαρκούς εξοπλισμού και πόρων, καθώς και οι υπερβολικές ώρες εργασίας, ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά το ηθικό τους». Ακόμη, «η διαφάνεια και η λογοδοσία είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες που ενισχύουν το ηθικό των αστυνομικών. Όταν οι αστυνομικοί γνωρίζουν ότι η ηγεσία τους λειτουργεί με διαφανή τρόπο και με σεβασμό στις διαδικασίες, αισθάνονται μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και ασφάλεια στο περιβάλλον τους». Σήμερα, είναι πασιφανές ότι οι πιο πάνω λόγοι και παράγοντες δεν συντρέχουν, και το ηθικό των αστυνομικών δεν θα το έλεγε κανείς «υψηλό». Αυτές είναι οι προκλήσεις που έχει ενώπιόν του ο νέος Αρχηγός Αστυνομίας, Θεμιστός Αρναούτης, ο οποίος διορίστηκε πριν από τρεισήμισι μήνες, αλλά και ο πολιτικός προϊστάμενος τού Σώματος, υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, Μάριος Χαρτσιώτης, ο οποίος διορίστηκε πριν από έναν χρόνο.
Τι πρέπει να γίνει
Στην ερώτηση, «τι πρέπει να γίνει για να αποκτήσει η χώρα μας σύγχρονη και αξιόπιστη Αστυνομία;», η απάντηση είναι «πάρα πολλά». Ένας πρώην μέλος της ηγεσίας της Αστυνομίας, είπε τη σκληρή αλήθεια: «Πρέπει να ξηλωθεί και να ξαναστηθεί από την αρχή η Αστυνομία, εάν θέλουμε να έχουμε σύντομα αποτελέσματα, αλλιώς θα την έχουμε να σέρνεται και να δέρνεται εσαεί, και όσες προσπάθειες και να γίνονται θα είναι απλώς πατσιαρίσματα σε μια παλιά σκουριασμένη μηχανή εκτός εποχής, που δεν πρόκειται ποτέ να γίνει καινούργια ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της εποχής». Οι πάντες ξέρουν ότι για να αντιμετωπιστούν οι δυσλειτουργικότητες και οι παθογένειες του αστυνομικού Σώματος «πρέπει πρωτίστως να γίνουν συντονισμένες προσπάθειες μεταρρύθμισης, εκσυγχρονισμού και αναδιοργάνωσης του οργανισμού. Κάποια άλλα μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν και να στηρίξουν μεταρρυθμίσεις στο Σώμα, είναι μεταξύ άλλων η ενίσχυση της κατάρτισης και της εκπαίδευσης των μελών της Αστυνομίας, η εφαρμογή εποπτείας και αυστηρού ελέγχου που σχετίζονται με τις διαδικασίες, τα πρωτόκολλα, τις νομοθεσίες και γενικότερα τα καθήκοντα των αστυνομικών. Χρειάζεται να γίνει επένδυση στην τεχνολογία, στην τεχνητή νοημοσύνη, στον κατάλληλο προγραμματισμό πόρων (προϋπολογισμού/ανθρώπινου δυναμικού), εξοπλισμού, κτηριακών υποδομών, να ανοίξει ο διάλογος για τις απολαβές των αστυνομικών». Και κυρίως, οι πολιτικοί να αφήσουν ήσυχη την Αστυνομία να κάνει τη δουλειά της. Για να αλλάξει η Αστυνομία, θα πρέπει το πολιτικομματικό σύστημα να επιλέξει ικανή, έντιμη και αξιόπιστη ηγεσία του οργανισμού, και να της δείξει εμπιστοσύνη, δίνοντάς της παράλληλα πολιτική κάλυψη και τα εργαλεία για να γίνουν τομές/αλλαγές σε όλα τα επίπεδα. Για να επιτευχθούν όλα αυτά όμως, χρειάζεται πρώτα απ’ όλα πολιτική βούληση. Και όχι, για παράδειγμα, να αδειάζεις με τη μεγαλύτερη ευκολία τον υπουργό σου για μια χούφτα ψήφων - επειδή σε «απείλησαν» οργανωμένοι οπαδοί ποδοσφαιρικής ομάδας.
